विम्बको क्षेप्यास्त्र

सिपी अर्याल (CP Aryal) 

यो,
समयको लिंग
जतिचोटी स्खलित भए पनि
उत्तेजितको उत्तेजित रहन्छ (घण्टाघर)

धुँवाको पनि कस्तो धागो होला ? मनमनै प्रश्न जन्मिएको थियो, माथि उल्लेखित कविता भएको पुस्तक ‘धुँवाको धागो’ देख्दा । उत्सुकतासाथ पाना पल्टाउँदै जाँदा ३८ औँ पेजमा टक्क रोकिएँ । देखियो घण्टाघर शिर्षकको चार लाइनको कविता । यो एउटै कविता पढिसकेपछि मष्तिष्क भारी भएझैँ लाग्यो । कविताले मेरो मष्तिष्कमा प्रहार गरेको क्षेप्यास्त्रले भारी बनाएको थियो आफैलाई ! कविताको शक्ति यहिँनिर हुन्छ । प्रयोग हुने विम्बको क्षेप्यास्त्रले सिधै मष्तिष्कमा प्रहार गरेका कविता वास्तवमै शक्तिशाली हुन्छन् । पूरै कविता पढिसक्दा धुवाँको धागोको किरिङमिरिङ स्केच आँखा अगाडि आइसकेको थियो ।

मेडिकल डाक्टर हुनुको यथार्थ र गजलकार हुनुको लेखकीय स्केचबाट कविताको संसारमा पहिलोपल्ट हाम फालेका कवि निरज भट्टराईको यो संग्रह समग्रमा राम्रो छ । कविता जस्तो संवेदनशील विधामा जोशीला प्रतिभाशाली कविहरूको समूहमा निरजको प्रवेश उज्यालो देखिन्छ ।

किताबमा समेटिएका ४५ थान कविता सबै उत्कृष्ट छैनन् । सबै औषत पनि छैनन् । केही उत्कृष्ट छन् । केही औषत छन् । केही कविताचाहिँ कविता हुन खोज्दा खोज्दै कविता हुन सकेका छैनन् । ‘अकविता’ भएका छन् ।

बेग्लाबेग्लै सारमा लेखिएका छन् कविता । हजुरबा÷हजुरआमासँग बिताएको बाल्यकालको नोष्टाल्जियादेखि, एक्लो प्रेमीको गुनगुन, परदेशीको पिडा, आदि कुराहरू अटेका छन् । हरेकजसो कवितामा कविको फरक फरक अस्तित्व छ । एउटै कवितामा उनले टुटेको प्रेम, गरीबी र राष्ट्रियताको भाव समेट्न सकेका छन् । कहिले कवि उहिल्यैदेखि राखिएको शालिकको÷दाँतमा किरा लागेको देख्न भ्याउँछन् त कहिले भुरुङ खेलिरहेको बच्चाहरूलाई ईश्वर र भुरुङलाई मानिसको उपमा दिँदै भन्छन् 

ईश्वरलाई पनि भुरुङ खेल्न औधी मनपर्छ

ऊ नालले बेरेर फुत्त फालिदिन्छ मान्छेलाई दुनियाँमा

र ताली बजाई रहन्छ मान्छेको नाचमा...

कविताको कुनै पात्रको अनौठो शोख छ । ऊ आकाशतर्फ हेर्दै मुखमा फुत्तफुत्त बदामको गेडा हुल्न प्रयासरत देखिन्छ । ऊ शत्प्रतशित सफल हुँदैन त्यसमा । बदामका केही गेडा मुखभित्र पस्छन् त केही जमिनमा खसेर बिलाउँछन् । जिन्दगीका शोख र पूरा गर्न न÷सकिएका कथालाई विम्बात्मक रूपमा मज्जाले उधिन्न सकेको छ यो कविताले । हरेक कुरालाई फरक दृष्टिले हेर्दै पट्यारलाग्दो दैनिकीलाई पनि आनन्दित बनाउने सुझाव जवाफ कविताले दिन्छ 

सधैँ सधैँ व्यस्त रहने

चिया पसलको गिलासलाई सोधेँ

‘यार तिमीलाई दूध, चियापत्ती र चिनीको

स्वादले वाक्क लाग्दैन ?’

फिस्स हाँसेर उसले भन्यो–

‘सर, हरेक ओठको स्वाद फरक हुन्छ ।’

कवितामा झाँक्रिको कथा पनि छ जसले भाउँतो–भाउँतो किसिमका रोग निको पार्ने ठेक्का लिएर बसेको छ । तर, अन्तिममा उसैलाई पखालाले डस्छ । यस कवितामा अन्धविश्वास र विज्ञानको विम्ब प्रयोग गरिएको छ ।

पुस्तकको भूमिकामा अभि सरले भनेका छन्, “निरजका कविता लघु नाटक हुन्, कथानक हुन् र उर्जाशील डायरी हुन् ।” पुस्तकका कवितामा पात्र छन्, विषय छन्, द्वन्द्व छन्, घटनाका उतारचढाव छन् र सहीसलामत अन्त्य पनि छन् । यसअर्थमा कविताहरू कविता मात्रै नभएर कहिले लघुनाटक भएका छन्, कहिले ‘लङ फिक्सन’ भएका छन्, ‘सर्टस्टोरी’ भएका छन् र कुनैबेला महाकाब्यमा ब्यक्त गर्न सकिने कुरा दुई–चार लाइनमा असामान्य तरिकासाथ प्रस्तुत भएका छन् । सिंगो जीवनलाई चार लाइनमा संक्षेपिकृत गर्न सकेर डा. निरजले स्वयंलाई कवि निरजको लाइसेन्स दिन सकेका छन् ।

कवितामा भूमिका लेखेका केही हस्तीहरूले निरजलाई कलिल जिब्रान, जोन किट्स, चेखोब र टिएस एलियटसँग तुलना गरेका छन् । तर निरजलाई ती अनुहारसँग गरिएको तुलना मलाई असजिलो लाग्यो । त्यो तुलना असजिलो अफवाहको प्रसारझैँ लाग्यो । निरज किट्स हुन सक्दैनन् । एलियट निरज हुनै सक्दैनन् । निरजसँग प्रतिभाशाली साहित्यकार हुने लक्षण प्रशस्त छन् । यद्यपि, प्रतिभालाई उनले अझै केही माझ्नु पर्ने ठाउँ छन् । केही कवितामा उनले उठान गरेका विषय गज्जबका छन् तर तिनको बैठान गर्नचाहिँ उनी चुकेका छन् । यसअर्थमा उनले आफैलाई अझै माझ्नु पर्छ । बलराम अधिकारीको सुन्दर अंग्रेजी अनुवादसहितको कवितामा प्रयोग भएका विम्बहरू केही प्रयोगशील छन् केही नयाँ र केहीचाहिँ पुरानै खालका । फाट्टफुट्ट देखिएका ब्याकरणीय त्रुटीले पुस्तकको वजन केही घटाएका छन् । कविताको भाषा निखारिएको र चुस्त छ । न्यारेटर एक्लैएक्लै गुनगुनाएझैँ लाग्ने सबैजसो कविताहरूमा सहि विम्ब र सन्तुलित प्रस्तुतीको संगीत गुन्जिन सकेको छ ।

“कवितामा पनि राजनीति हुँदोरैछ....” कुनैसाँझ नयाँबसपार्कमा भेटिँदा कवि भट्टराईले मसँग यसो भनेका थिए । नयाँ बसपार्कमा उनले मेरा लागि पुरानो र आफ्ना लागि नयाँ कुरा सुनाएका थिए । यही पुस्तक प्रकाशन गर्न केही नाम चलेका प्रकाशनमाझ जाँदा उनी खिन्न बनाइएर फर्काइएका रहेछन् । यो पुस्तक पढिसकेपछि फेरि पुष्टि भएको बुझेँ “कवितामा पनि राजनीति हुँदोरैछ....” किनकि भट्टराईजस्ता प्रतिभाशाली कविको पुस्तक प्रकाशन गर्ने रुचि नदेखाउनु प्रकाशकले गर्ने राजनीति भन्दा अर्थोक केही होइन ।

कविता–किताब प्रकाशन गर्न हिच्किचिाएका प्रकाशकका लागि यो किताब सही दनक हुन सकेको छ । किनकि यसमा उत्कृष्ट किताबमा हुनुपर्ने गुण छन् । यसर्थमा, राम्रो कविता हुन पूरा गर्नुपर्ने रेस ‘धुवाँको धागो’ले सकुशल पार गरेको अनुभूति पाठकलाई पक्कै हुनेछ ।

धुवाँको धागो (दि थ्रेड्स अफ स्मोक)
स्रष्टा : निरज भट्टराई
विधा : कविता
प्रकाशक : ऋतुरंग फाउन्डेसन
पृष्ठ : ११९
मूल्य : रु. ३५०/-